Anna Walentynowicz

Anna Walentynowicz (z domu Lubczyk) – spawaczka i suwnicowa ze Stoczni Gdańskiej, działaczka Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża.

Urodziła się 15 sierpnia 1929 roku w Siennem. Po drugiej wojnie światowej przyjechała na Pomorze, gdzie w 1950 roku rozpoczęła pracę w Stoczni Gdańskiej jako spawaczka. W krótkim czasie została przodownicą pracy, działaczką Ligi Kobiet w Stoczni, aktywną uczestniczką spotkań zakładowych, na których walczyła między innymi o lepsze warunki pracy dla kobiet oraz sprawiedliwy podział premii. Równocześnie samodzielnie wychowywała syna. Na początku lat 60. poślubiła kolegę z pracy – Kazimierza Walentynowicza. Kilka lat później, w wyniku kłopotów zdrowotnych, przekwalifikowała się na suwnicową. Została odznaczona Brązowym, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi za pracę w Stoczni.

Brała udział w strajku w zakładzie w grudniu 1970 roku. W 1978 dołączyła do Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża; w jej mieszkaniu odbywały się spotkania grupy. Od 1979 roku, podpisując się imieniem i nazwiskiem, publikowała w „Robotniku Wybrzeża” teksty, również o warunkach pracy izolatorek.

Zaangażowanie Walentynowicz w działalność na terenie zakładu, a później w opozycję demokratyczną spotkało się ze zdecydowaną reakcją ze strony przełożonych. Po dwóch latach szykan została dyscyplinarnie zwolniona 7 sierpnia 1980 roku, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu strajku w Stoczni 14 sierpnia. Pierwsze postulaty strajkujących dotyczyły przywrócenia jej do pracy oraz podwyżek. 16 sierpnia dyrekcja zgodziła się spełnić żądania, jednak organizatorzy strajku zdecydowali o jego kontynuowaniu jako solidarnościowym z zakładami pracy, które  poprały stoczniowy protest. Walentynowicz przy Bramie nr 2 zatrzymywała pracowników i pracownice, którzy w międzyczasie zaczęli opuszczać teren zakładu. Bramy nr: 1, 2 i 3 zostały zamknięte. Walentynowicz dołączyła do prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz była sygnatariuszką Porozumień Gdańskich. Od września pracowała nad tworzeniem struktur NSZZ „Solidarność”, a w 1981 roku została odsunięta od jego władz. Pozostawała krytyczna do jego działań pod kierownictwem Lecha Wałęsy, a także wobec niego samego.

Uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku. 18 grudnia została aresztowana przez Służbę Bezpieczeństwa (SB) i internowana w ośrodku w Fordonie. W kolejnych latach uczestniczyła w wielu protestach, część z nich inicjowała.

Zgodnie z oświadczeniem Instytutu Pamięci Narodowej inwigilowało ją ponad stu funkcjonariuszy SB, a w 1981 roku planowano również jej otrucie.

Anna Walentynowicz została uznana Kobietą Roku w Holandii, jej imieniem nazwano ośrodek dla uchodźców w Buffalo, otrzymała Order Orła Białego, odebrała w Waszyngtonie Medal Wolności przyznany Solidarności.

Odmówiła przyjęcia przyznanego jej w 2000 roku tytułu Honorowego Obywatela Miasta Gdańska.

Zginęła w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 roku. Jest pochowana na gdańskim Cmentarzu Srebrzysko.

W Gdańsku-Wrzeszczu, niedaleko miejsca gdzie mieszkała, istnieje skwer jej imienia. W 2015 roku postawiono tam także pomnik Anny Walentynowicz. W 2017 roku została patronką gdańskiego tramwaju Pesa Swing o numerze bocznym 1042.

Bibliografia:
Cenckiewicz, S., Anna Solidarność. Życie i działalność Anny Walentynowicz na tle epoki (1929–2010), Poznań 2010.
Krall, H., Ludzi może i nie są źli, [w:] 100/XX. Antologia polskiego reportażu XX wieku. Tom 2, pod red. M. Szczygła, Wołowiec 2014, s. 306–314.

Autorka: Anna Miler

Wcześniejsza wersja tekstu ukazała się w Archiwum Historii Kobiet na: http://www.herstorie.pl/kobiety/.

Zdjęcie Anny Walentynowicz, fot. Leonard Szmaglik / zbiory ECS