PL RU EN
 
Jadwiga Ptach

Jadwiga Ptach

1902-1968

Jadwiga Ptach – mistrzyni haftu kaszubskiego, współtwórczyni tak zwanej szkoły żukowskiej tego rzemiosła.

Urodziła się w 1902 roku w Żukowie. Hafciarstwo było jej wielką pasją, której bez reszty poświęcała swój czas i energię. Nauczyła się go jeszcze od babki, Marianny z d. Okuniewskiej, która była jedną z uczennic ostatnich w Żukowie sióstr z zakonu norbertanek. Dzięki zakonnicom (aż do kasaty zakonu w XVIII wieku) kobiety ze szlacheckich i mieszczańskich rodzin oraz córki bogatych chłopów mogły uczyć się tego rzemiosła. Po kasacie zakonu, dziesięć ostatnich sióstr przebywających w Żukowie zaczęło przekazywać swoje umiejętności dziewczętom z okolicy, między innymi Mariannie Okuniewskiej. Jednak dopiero działalność Jadwigi oraz jej siostry, Zofii Ptach, sprawiła, że siedmiokolorowy haft przedstawiający różne motywy roślinne, dotychczas widywany tylko na ornatach i innych szatach liturgicznych oraz czepcach zamożnych kobiet, trafił pod strzechy wielu kaszubskich domów. Znalazł się na serwetach, fartuszkach, bieżnikach i innych przedmiotach użytkowych. W 1937 roku Jadwiga wraz z siostrą założyła koło hafciarskie, w ten sposób umożliwiając córkom małorolnych chłopów dodatkowy dochód, rozwój pasji i wspólne ciekawe spędzanie czasu. W 1939 roku haftowało pod ich okiem 50 kobiet.

Niestety ten pomyślny czas dzielenia się wiedzą i umiejętnościami z kolejnymi pokoleniami przerwany został przez wybuch drugiej wojny światowej. Jadwiga trafiła do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, a reszta jej aktywnej społecznie rodziny również nie uciekła przed represjami okupanta. Dopiero w maju 1945 roku, po pięciu ciężkich latach, z nadszarpniętym zdrowiem powróciła do Żukowa, gdzie niewiele już zostało z rodzinnego majątku. Nie przeszkodziło jej to jednak w tym, by wziąć do ręki igły i nici i wraz z siostrą ponownie haftować oraz uczyć młodsze pokolenia. Siostry wierzyły, że będą w ten sposób kultywować i rozwijać rodzimą tradycję.

Jadwiga miała konserwatywne podejście do kolorystyki haftu, dokładności wykonania poszczególnych elementów oraz poszanowania tradycji zaczerpniętych z norbertańskich skarbców. Było to szczególnie ważne w czasie, gdy ze względów ekonomicznych kierownictwo Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego (Cepelia) próbowało (dzięki działalności sióstr nadaremnie) zubożyć haft kaszubski, a nawet zupełnie pozbawić go kolorów. Jej wyczucie i umiejętność zestawiania tradycyjnych elementów w ciekawe, nowe kompozycje nadały szkole żukowskiej odrębnego stylu, wyróżniającego ją od innych nurtów tego rzemiosła. Stworzyła wiele wzorników, z których hafciarki i hafciarze korzystają do dziś. Brała też udział w licznych wystawach i konkursach, na których zdobywała nagrody. Współpracowała z Państwowym Instytutem Wzornictwa w Warszawie.

Działalność sióstr Ptach była, oprócz szczerej pasji, przejawem odpowiedzialności za sztukę regionu, lokalną społeczność, a także za kobiety. W trudnym dla wspólnoty Kaszubów okresie powojennym odegrała ważną rolę w procesie ugruntowania tożsamości etniczno-kulturowej.

Jadwiga Ptach zmarła w 1968 roku. Jej rodzinne miasto upamiętniło zaangażowanie całej rodziny Ptach w lokalną społeczność tablicą pamiątkową przed domem, w którym mieszkali. Żukowo do dziś jest kolebką sztuki haftu kaszubskiego, a prace lokalnych hafciarek są bardzo często nagradzane za wysoki poziom artystyczny.

 

Bibliografia
Bolduan, T., Nowy bedeker kaszubski, Polnord, Gdańsk 2002.
Labuda, G., Kaszubi i ich dzieje, Gdańsk 1996.
Jelinski, M., Haft kaszubski szkoły żukowskiej – przeszłość i współczesność, https://www.zukowo.pl/Dzieje_hafciarstwa_w_latach_1920-1939,211. Dostęp 15.10.2018.
Kaszubi.pl, Hafciarskie sukcesy, http://www.kaszubi.pl/komunikaty/komunikat/id/1762. Dostęp 15.10.2018.
Pryczkowski, E., Leksykon ziemi żukowskiej, Gdańsk 2012.
Proszę Wycieczki, Żukowo – siostry Ptach i ich haft, https://proszewycieczki.wordpress.com/2017/11/08/zukowo-siostry-ptach-i-ich-haft/. Dostęp: 15.10.2018.
Trojanowska, I., Ostrowska, R., Bedeker kaszubski, Gdańsk 1978.
Trojanowska, I., Kobiety z rodu stolemek (Siostry z Żukowa), „Pomerania” 63 (1975), nr 4, s. 17–18, http://bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/doccontent?id=2874. Dostęp: 15.10.2018.

Autorka: Natalia Lewandowska

Projekt Metropolitanka
Metropolitanka to projekt herstoryczny (z ang. “her story” – „jej historia”, w przeciwieństwie do “his story” – „jego historia”), który opowiada o roli kobiet w historii, często pomijanej w akademickich, szkolnych oraz codziennych rozmowach. Herstory, czyli historie opowiadane z perspektywy kobiet, mają pełniej odmalować dzieje Pomorza.

Organizator

Projekt Metropolitanka Miasto Gdańsk

© 2023 Metropolitanka
All Rights Reserved. | Deklaracja dostępności