Joanna Duda-Gwiazda

Joanna Duda-Gwiazda – inżynierka okrętowa, działaczka opozycyjna, publicystka.

Urodziła się 11 października 1939 roku w Krzemieńcu na Wołyniu, w nauczycielskiej rodzinie, jej ojciec pracował w słynnym Liceum Krzemienieckim. Wojna sprawiła, że ona i jej najbliżsi znaleźli się w Nowym Sączu. Po maturze Duda, która interesowała się podróżami oraz żeglarstwem, podjęła decyzję o studiowaniu na Politechnice w Gdańsku. Tu poznała swojego przyszłego męża, Andrzeja Gwiazdę, z którym dzieliła pasję do wysokogórskich wypraw. W 1963 roku ukończyła naukę na Wydziale Budowy Okrętów, na specjalizacji maszyny i siłownie okrętowe. Jej całe życie zawodowe związane było z przemysłem stoczniowym. Przez dwa lata pracowała jako główny technolog w Stoczni Jachtowej, a następnie w Centralnym Biurze Konstrukcji Okrętowych. Od lat siedemdziesiątych aż do emerytury była pracownicą Centrum Techniki Okrętowej. Jak sama mówi, musiała w swym fachu wykazać się samodzielnym myśleniem i sprawnym podejmowaniem decyzji.

W jej pracy zawodowej cenny okazał się kontakt z robotnikami, których darzyła ogromnym szacunkiem za doświadczenie i fachowość. Styczność ze stoczniową załogą uświadomiła jej, z jakimi trudnościami pracownicy zakładu borykają się na co dzień. Kierowana chęcią poprawy ogólnych warunków pracy, postanowiła wstąpić do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Szybko się jednak okazało, że celem partii nie jest poprawa losu pracowników, a doraźne interesy jej członków. Po wydarzeniach marcowych (1968) opuściła szeregi PZPR, co wiązało się także z utratą pracy.

W tym czasie rozpoczęła działalność opozycyjną. Wraz z mężem nawiązała współpracę z Komitetem Obrony Robotników, współtworzyła Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, współredagowała i wydawała pismo „Robotnik Wybrzeża”, publikowała teksty na jego łamach, kolportowała niezależne wydawnictwa, brała udział w akcjach protestacyjnych. W konsekwencji i nią, i jej mężem zaczęły interesować się służby specjalne.
W sierpniu 1980 roku uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej, weszła w skład Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego i została jego rzeczniczką prasową; opracowywała 21 postulatów, które nawiązywały zarówno do idei wolnościowych jak i socjalnych. Następnie redagowała tygodnik „Solidarność”. Została członkinią Zarządu Regionu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność” w Gdańsku. Był to okres ciężkiej pracy, w trakcie której współtworzyła struktury organizującego się związku. Karnawał wolności trwający od podpisania porozumień sierpniowych w 1980 roku zakończył się wprowadzeniem stanu wojennego.

Trzynastego grudnia 1981 roku wraz z mężem została aresztowana. Do lipca 1982 roku przebywała w ośrodkach internowania, kolejno w: Strzebielinku, Gdańsku, Bydgoszczy, Gołdapi i Darłówku. Doświadczyła tego, co tysiące innych ludzi w Polsce – lęku nie tyle o siebie, ale o najbliższych, którym zagrażały represje ze strony totalitarnych władz. Podkreśla, że w trudnych czasach najważniejszym było zaszczepienie w ludziach nadziei i niedopuszczenie, aby stracili ducha.

Do negocjacji w trakcie obrad Okrągłego Stołu i przemian 1989 roku czołowa działaczka „Solidarności” wciąż podchodzi krytycznie. Jej zdaniem komuniści nie zostali rozliczeni ze swoich zbrodni i porozumieli się z częścią opozycji, zapewniając sobie nietykalność. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wydawała niezależne pisma „Skorpion” i „Poza Układem”, publikując na ich łamach swoje przemyślenia i opinie.

Za swą aktywność na rzecz respektowania praw człowieka oraz działalność opozycyjną była wielokrotnie wyróżniana. W 2000 roku otrzymała tytuł Honorowej Obywatelki Miasta Gdańska. Sześć lat później została Damą Krzyża Wielkiego Orderu Odrodzenia Polski, a w 2016 roku odznaczono ją Krzyżem Wolności i Solidarności. W 2021 otrzymała Order Orła Białego. W 2019 jej wizerunek znalazł się na muralu „Kobiety Wolności” na stacji PKM Strzyża w Gdańsku.

Bibliografia
Dzido, M., Solidarność według kobiet, https://vod.tvp.pl/website/solidarnosc-wedlug-kobiet,26742592. Dostęp: 24.10.2018.
Herbich, A., Dziewczyny z Solidarności, Kraków 2016, s. 73-107.
NSZZ SOLIDARNOŚĆ 1980-1989. Tom 3 Polska Północna, pod red. Ł. Kamińskiego i G. Waligóry, Warszawa 2010.
Joanna Duda – Gwiazda. Życie bez strachu, https://vod.tvp.pl/video/notacje-historyczne,joanna-duda-gwiazda-zycie-bez-strachu,33531780. Dostęp: 24.10.2018.

Autorka: Magdalena Stormowska / uzupełnienie: Ania Zielińska-Fedoruk

Zdjęcie: Joanna Duda-Gwiazda, fot. Jacek Awakumowski / zbiory ECS