ADG – relacja z wykładu o zegarze astronomicznym z kościoła Mariackiego
Dnia 4 czerwca 2014 roku w ramach cyklu wykładów Akademia Dawnego Gdańska odbył się kolejny wykład skierowany do sympatyków Gdańska i miłośników jego historii. Spotkanie poświęcone zostało zegarowi astronomicznemu z kościoła Mariackiego. Prowadzący wykład – profesor Andrzej Januszajtis zebrał liczną publiczność.
Autorka: Olga Droździecka
Profesor przedstawił historię zegara od jego prapoczątku, czyli od zawarcia 30 kwietnia 1464 roku umowy z pochodzącym z Torunia mistrzem Hansem Düringerem dotyczącej wykonania zegara. Dokument ten, niestety, nie zachował się do dzisiejszych czasów. Jego treść znamy z odpisu zawartego w przechowywanym w Archiwum Bazyliki Mariackiej siedemnastowiecznym manuskrypcie Eberhardta Böttichera. Tylko dzięki temu do czasów współczesnych ocalały dokładne wytyczne, jakie otrzymał Düringer i jakie wynagrodzenie przewidywano za wykonanie zegara.
Najprawdopodobniej w 1470 roku zegar był już gotowy. Profesor wspomniał także o znanej legendzie dotyczącej samego zegara, otóż według niej Düringera po wykonaniu zegara oślepiono, by nie mógł wykonać równie wspaniałego dzieła dla innego zleceniodawcy. Słuchacze i słuchaczki dowiedzieli się, że w drugiej połowie XVII wieku legendę tę przekazał m.in. Jakub Kazimierz Haur w dziele „Skład albo Skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey”. Jak zaznaczył profesor, legenda, choć barwna, nie wydaje się być prawdziwa. W roku 1472 rozpoczęto budowę zegara w Rostocku, którego autorstwo przypisywane jest Düringerowi. W latach siedemdziesiątych XV wieku powstały też inne, bardzo podobne zegary na terenie Niemiec.
Wydatki na utrzymanie zegara mariackiego, jego regulacje i naprawy udokumentowane są odpowiednimi rachunkami. Ostatnia zachowana w archiwaliach wzmianka pochodzi z 1553 roku. W roku 1554 zegar zepsuł się i nie umiano go naprawić. Z różnych przyczyn kolejne kosztorysy napraw odrzucano. Ostatnia propozycja naprawy pojawiła się w XIX wieku. Niestety wykonana wówczas dokumentacja rysunkowa uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej.
W czasie wojny zegar, w którym już przed wojną brak było mechanizmu, rozebrano i wywieziono do Lichnów. Dokumentację sporządzono wówczas w pośpiechu i niezwykle pobieżnie. Zewnętrzna obudowa zegara znalazła się po wojnie w składnicy muzealnej w Oliwie, którą przekazano następnie parafii. Zachowało się około 85 procent fasady zegara, jednak stan ocalonych części był bardzo zły.
Profesor Januszajtis interesująco przedstawił również powojenne losy zegara. Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku zorganizował się Społeczny Komitet Odbudowy Zegara działający pod patronatem Stowarzyszenia Inżynierów i Mechaników Polskich. Na czele tej organizacji stanął właśnie Andrzej Januszajtis. Dzięki staraniom Komitetu i profesora udało się zgromadzić środki finansowe pochodzące od parafii, Urzędu Konserwatorskiego i ze zbiórek publicznych, które pozwoliły na odbudowę zegara.
Wobec braku zachowanej dokumentacji rekonstrukcja zegara stanowiła nie lada wyzwanie. W 1987 roku ustawiono nową konstrukcję szafy zegarowej, na której miała znaleźć się odrestaurowana fasada. Podjęto również decyzję o odtworzeniu mechanizmu kolebnikowego. Zegar mariacki jest jedynym zegarem tego typu odrestaurowanym w XX wieku. Konserwacja zachowanych części obudowy zegara obejmowały m.in. oczyszczenie tarczy i rekonstrukcję znaków zodiaku oraz nałożenie pozłot. Po ponad czterystu latach, dzięki staraniom Komitetu i Profesora Januszajtisa, zegar został przywrócony do życia. Niestety dziś znowu wymaga remontu.
W trakcie wykładu Profesor mówił również o bogatej ikonografii zegara, o jego alegorycznych znaczeniach przemijania, o tym, że sam w sobie jest traktatem filozoficznym i dziełem naukowym. Wspomniał również, że płaskorzeźba portretowa z zegara przedstawia prawdopodobnie jego twórcę – Hansa Düringera. Bardzo podobny portret odnaleziono również na przypisywanym toruńskiemu mistrzowi zegarze w Rostocku.
Wykładowi towarzyszył pokaz slajdów – zdjęć i innych archiwaliów związanych z zegarem. Profesor Januszajtis opowiedział także o innych słynnych zegarach, również współczesnych. Zrelacjonował pokrótce swoje działania zmierzające do zorganizowania konferencji naukowej dotyczącej zegara, który w tym roku obchodzi swoje 550-te urodziny!
Metropolitanka to projekt herstoryczny (z ang. “her story” – „jej historia”, w przeciwieństwie do “his story” – „jego historia”), który opowiada o roli kobiet w historii, często pomijanej w akademickich, szkolnych oraz codziennych rozmowach. Herstory, czyli historie opowiadane z perspektywy kobiet, mają pełniej odmalować dzieje Pomorza.
Organizator
© 2023 Metropolitanka
All Rights Reserved. | Deklaracja dostępności