Franciszka Szablewska

Franciszka Szablewska – nauczycielka, kierowniczka szkoły w Chojnicach, organizatorka tajnego nauczania na Pomorzu podczas II wojny światowej.

Urodziła się w 1892 roku w Łęgu koło Chojnic w rodzinie rolniczej. Szkołę powszechną ukończyła w Łęgu, później kształciła się w Poznaniu. Po I wojnie światowej zaczęła uczęszczać na kursy nauczycielskie w Toruniu, gdzie uzyskała kwalifikacje do wykonywania tego zawodu. W 1920 roku rozpoczęła pracę w Rytlu, a następnie w Chojnicach, gdzie w 1935 roku została mianowana na kierowniczkę Szkoły Powszechnej nr 2, którą to funkcję pełniła do wybuchu II wojny światowej.

W 1939 roku, na samym początku okupacji, zorganizowała w Chojnicach tajne nauczanie na poziomie podstawowym i średnim. Początkowo, ze względu na niebezpieczeństwo, na kompletach na poziomie szkoły podstawowej, uczestniczyło niewiele osób – od trzech do sześciu. W następnych latach liczba ta sukcesywnie wzrastała: w roku szkolnym 1941/1942 w tajnej szkole uczyło 16 nauczycieli i uczęszczało do niej 85 uczniów, zaś pod koniec wojny zarówno uczniów, jak i nauczycieli było już dwukrotnie więcej (Mahrburg 1984: 193). Dodatkowo Szablewska zainicjowała tajne nauczanie także w innych powiatach: kościerskim, starogradzkim i tczewskim. W latach 1941–1944 zorganizowała w Chojnicach kurs języka francuskiego i angielskiego oraz kursy przygotowujące do zawodu nauczyciela. Wszyscy uczestniczący w projekcie nauczyciele i nauczycielki gromadzili polskie książki i kompletowali polskie czasopisma, które stały się własnością Towarzystwa Czytelni Ludowych w Chojnicach oraz Czersku i były regularnie wypożyczane wszystkim potrzebującym. W 1942 roku Szablewska została mianowana kierowniczką tajnego nauczania w całym powiecie chojnickim.

Szablewska aktywnie działała także w Wydziale Opieki Społecznej Okręgowej Delegatury Rządu RP na Kraj, funkcjonującego w blisko dwudziestu dwóch miejscowościach jako Pomorski Komitet Tajnej i Zorganizowanej Opieki Społecznej. Komitet ten miał za zadanie udzielanie wsparcia rodzinom polskim w trudnych warunkach. Wysyłał również pieniądze, odzież i żywność więźniom obozów koncentracyjnych i obozów pracy. Roztaczał opiekę nad prześladowanymi, ukrywającymi się oraz jeńcami z innych krajów. Dostarczał także lekarstwa i środki medyczne lekarzom, którzy potajemnie leczyli Polki i Polaków.

Po wojnie Szablewska została kierowniczką Szkoły Podstawowej nr 2 w Chojnicach. Gdy w latach pięćdziesiątych zwolniono ją ze względów politycznych, pracowała w chojnickim internacie przy Liceum Ogólnokształcącym jako kierowniczka działu gospodarczego. Później wróciła do nauczania w szkole podstawowej.

Była kilkakrotnie nagradzana za swoje zasługi. W 1929 roku odznaczono ją Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, a w 1946 – Medalem Zwycięstwa i Wolności. Rok później dostała Srebrny Krzyż Zasługi, a w 1958 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. W 1980 roku została wpisana do Honorowej Księgi Zasłużonych dla Chojnic.

Zmarła 27 października 1980 roku w Chojnicach. Pośmiertnie przyznano jej Medal Edukacji Narodowej.

Bibliografia
Akta Franciszki Szablewskiej, należące do Fundacji gen. Elżbiety Zawackiej,
za: http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=195626&from=pubindex&dirids=135&lp=1521. Dostęp: 4.11.2018.
Ciechanowska, K., Ciechanowski, K., Tajna działalność kulturalno-oświatowa na Pomorzu w latach 1939–1945, Gdańsk 1975.
Mahrburg, J., Franciszka Szablewska, [w:] Zasłużeni Pomorzanie w latach II wojny światowej. Szkice biograficzne, Wrocław 1984, s. 192–195.
Mahrburg, J., Sztygowska, E., Franciszka Szablewska ps. Józia (1892–1980). Organizatorka tajnego nauczania i opieki społecznej w powiecie Chojnickim, „Biuletyn Fundacji Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”, Toruń, 2003, nr 1/44, s. 17–19.
Represje i konsolidacja, http://www.historiachojnic.com/ii-wojna-swiatowa/ 13-z-kart-historii/ii-wojna-swiatowa/108-represje-i-konsolidacja.html. Dostęp: 4.11.2018.

Autorka: Anna Zielińska-Fedoruk

Zdjęcie: Franciszka Szablewska / Fot. nn / za: historiachojnic.com