PL RU EN

O projekcie

cropped-metropolitanka-logo-gimp1.jpg

„Metropolitanka” to projekt herstoryczny (z ang. her story – „jej historia”, w nawiązaniu do his story – „jego historia”), w którym opowiadamy o roli kobiet w historii. Roli, która jest często pomijana w akademickich, szkolnych i codziennych rozmowach.

Tworzymy przestrzeń, w której mogą wybrzmieć głosy i doświadczenia kobiet z przeszłości i teraźniejszości. Przyglądamy się im z perspektywy płci społeczno-kulturowej, co pozwala odsłonić mechanizmy wykluczenia kobiet z historii i sfery publicznej. Przybliżamy ich działalność na przestrzeni wieków i pokazujemy, co znaczyło być kobietą.

 

Herstoria „Metropolitanki”

„Metropolitanka” stanowiła jedną z propozycji przedstawionych w ramach kandydowania Gdańska do miana Europejskiej Stolicy Kultury 2016, a jej pomysłodawczyniami były: Katarzyna Gumowska, Anna Miler i Marta Tymińska. Projekt miał na celu między innymi przywracanie pamięci o kobietach zasłużonych dla lokalnych społeczności w metropolii (stąd nazwa) oraz zwiększanie świadomości obywatelskiej. Inspiracją był dla nas Krakowski Szlak Kobiet. Projekt od początku koordynuje Anna Urbańczyk.

Wprawdzie tytuł Europejskiej Stolicy Kultury przypadł Wrocławiowi, ale biuro organizujące działania wokół gdańskiej kandydatury przekształciło się w Instytut Kultury Miejskiej, a wybrane pomysły z okresu ubiegania się o tytuł otrzymały szansę na realizację. Na początku 2012 roku wyłoniła się grupa kilku, a później kilkunastu osób, w której znalazły się m.in.: Barbara Borowiak, Grażyna Knitter, Monika Kwiatkowska, Anna Miler, Marta Tymińska i Irena Wojcieszak. Podjęłyśmy decyzję, że odkrywanie herstorii rozpoczniemy od Stoczni Gdańskiej – miejsca ważnego dla gdańszczan i gdańszczanek, gdzie wciąż mogłyśmy znaleźć świadkinie i świadków historii. To my zaczęłyśmy mówić publicznie o kobietach pracujących w Stoczni. Stworzyłyśmy (prowadząc nocne Polek e-rozmowy) pierwszą mapę do zwiedzania terenów postoczniowych, przygotowałyśmy przewodniczki i przewodników do oprowadzania. Pierwsze trasy zwiedzania opracowały: Barbara Borowiak (trasa pracowniczek), Anna Miler (trasa strajkowa), Marta Tymińska i Anna Urbańczyk (trasa artystek). Zobaczcie nasze początki: https://www.youtube.com/watch?v=NhhsMGV5oX0&feature=youtu.be.

Pierwszy spacer odbył się w lipcu 2012 roku. Od tego czasu stoczniową herstorię pokazujemy co najmniej 1000 osobom rocznie, a grono oprowadzających powiększyło się o kilkadziesiąt osób, w tym emerytowane pracownice i emerytowanego pracownika Stoczni Gdańskiej. Instytut Kultury Miejskiej zorganizował dla nich kursy przewodnickie oprowadzania po Gdańsku w nurcie herstorycznym.

Konkurs na logo naszego projektu wygrała Katarzyna Majchrowska i to jej znak graficzny sygnuje nasze działania.

 

Słowa Anny Urbańczyk na temat początków projektu dobrze wyrażają nasze ówczesne emocje:

Współtworząc „Metropolitankę” z fantastycznym zespołem: Anią Miler, Martą Tymińską, Basią Borowiak, Agatą Włodarczyk, Bogną Burską, Moniką Popow, Ireną Wojcieszak, Julią Gierczak i innymi, myślałam, że nic już mnie w Stoczni nie zaskoczy, w końcu chodziłam tam trzy lata na próby teatru Lustra Strona Druga. Tymczasem to, czego się dowiedziałam o warunkach pracy i osobach, które współtworzyły to „miasto w mieście”, totalnie mnie zaskoczyło i zafascynowało. To nie była dla mnie praca, lecz przyjemność odkrywania bardzo ludzkich ciekawostek. A także radość z poznania niesamowitych współtworzących Stocznię kobiet: pracownic, działaczek i artystek.

Muszę powiedzieć, że nie spotkałyśmy się z odmową udziału w naszym projekcie, przeciwnie – był on przyjmowany z entuzjazmem i chętnie udzielano nam pomocy. Ciekawe – w kontekście interpretacji zdarzeń w nawiązaniu do zagadnienia płci kulturowej – były spotkania z mężczyznami, którzy w większości najpierw dziwili się, że robimy projekt herstoryczny, a później, przedstawiając nam swoje opowieści, sami dochodzili do wniosku, że często nie doceniali stoczniowych kobiet, które robiły tam rzeczy naprawdę niezwykłe.

W 2013 roku partnerem „Metropolitanki” i Instytutu zostało Stowarzyszenie Arteria, które w latach 2013–2016 zrealizowało trzy edycje projektu „Stocznia jest kobietą…”.

 

Działania w ramach „Metropolitanki”

W 2012 roku na podstawie pierwszych zebranych wywiadów, materiałów archiwalnych i książkowych stworzyłyśmy mapę do samodzielnego zwiedzania terenów postoczniowych trzema ścieżkami: artystek, pracownic i kobiet strajkujących w Sierpniu ’80 roku. Z biegiem lat trasy się zmieniały, a przewodniczki i przewodnicy wytyczali autorskie szlaki.

Od tego czasu wydałyśmy cztery edycje mapy, a ostatnia (z 2019 r.) została przetłumaczona na trzy języki: angielski, rosyjski i ukraiński.

Z naszej potrzeby szukania gdańskiej herstorii także poza terenem Stoczni powstała, w 2014 roku, mapa do zwiedzania Głównego i Starego Miasta Gdańska dwiema trasami: prekursorek i działaczek polonijnych.

Trasa prekursorek pokazuje miejsca związane z życiem i twórczością kobiet mieszkających w Gdańsku w XVIII, XIX i na początku XX wieku. Czasy, w których przyszło im żyć, nie były dla kobiet łaskawe, ale nie powstrzymało to bohaterek naszej opowieści od spełniania swoich marzeń i ambicji i zostania lekarkami czy pisarkami – stąd nazwa „prekursorki”. Trasa działaczek polonijnych prezentuje silne i niezależne kobiety, które w trudnym okresie dwudziestolecia międzywojennego podejmowały różnorakie działania, między innymi charytatywne i pomocowe.

Autorkami tras są: Dominika Ikonnikow i Ania Zielińska. Herstoryczna mapa Głównego i Starego Gdańska ukazała się w językach polskim i angielskim.

W okresie letnim organizujemy regularne spacery herstoryczne.

W związku z obecnością na Pomorzu społeczności rosyjskiej, ukraińskiej i białoruskiej postanowiłyśmy prowadzić także herstoryczne spacery po Gdańsku w języku rosyjskim. Odbywają się one regularnie od sezonu letniego w roku 2018.

 

Stocznia jest kobietą…

Nagrywając pierwsze wywiady z dawnymi stoczniowczyniami i stoczniowcami, doszłyśmy do przekonania, że chcemy poświęcić temu zagadnieniu więcej uwagi i poznać lepiej metodę historii mówionej. Stąd wziął się pomysł na projekt „Stocznia jest kobietą…”, którego trzy edycje we współpracy z „Metropolitanką” i Instytutem Kultury Miejskiej zrealizowało Stowarzyszenie Arteria. W trakcie kolejnych warsztatów do projektu dołączały nowe osoby. Dyskutowałyśmy i dyskutowaliśmy, czego chcemy się dowiedzieć i jaką metodologię przyjąć. Następnie nagrywałyśmy i nagrywaliśmy rozmowy z emerytowanymi pracownicami i pracownikami Stoczni, których w tym momencie mamy 60. Osoby pracujące w trójmiejskich stoczniach (Stoczni Gdańskiej, Północnej, Remontowej, Gdyńskiej, Nauta) lub związane z tymi zakładami poprzez relacje rodzinne dzieliły się z nami swoimi wspomnieniami. W zdecydowanej większości naszymi rozmówczyniami były kobiety. Na podstawie ich opowieści powstały:

Fragmenty transkrypcji nagrań znalazły się w archiwum cyfrowym pod adresem: http://stocznia-jest-kobieta.org/archiwum

Na przestrzeni lat nasza metoda pracy się zmieniała, coraz bliżej jej do metody biograficznej – skupiamy się na pracy w Stoczni jako jednym z doświadczeń życiowych, ponieważ staramy się zrozumieć, jakie znaczenie dla osób związanych z zakładem miało to miejsce.

Dotarłyśmy i dotarliśmy między innymi do: izolatorek, suwnicowych, sprzątaczki, traserki, pracownicy magazynu, technolożek, pracownic sekretariatów, księgowości, a ostatnio także do stoczniowej spawalniczki. Wiele spośród tych kobiet nigdy nie dzieliło się publicznie swoimi historiami. Od czasu dokonania nagrań kilka naszych rozmówczyń zmarło. Nadal wolontariacko rejestrujemy wywiady i uzupełniamy bazę wiedzy.

Pozostajemy w kontakcie z niektórymi naszymi rozmówczyniami, spotykamy się przy okazji różnych wydarzeń, dzwonimy, żeby skonsultować wątpliwości lub po prostu porozmawiać. Nasza praca zainspirowała do działania różne osoby i instytucje:

  • Kamila Chomicz w ramach stypendium Marszałka Województwa Pomorskiego zrealizowała dwa filmy ukazujące nasze bohaterki – Halinę Lewną i Urszulę Ściubeł,
  • Magdalena Fryze-Seroka z Europejskiego Centrum Solidarności zainicjowała projekt „Na Styku”, w ramach którego powstał komiks o pracy trzech kobiet w Stoczni, a także film taneczny, ponadto odbyła się potańcówka, a w 2019 roku Dorota Bielska i Jarosław Rebeliński napisali scenariusz sztuki,
  • amerykańsko-szkocka artystka tara s Beall zaczęła przetwarzać opowieści kobiet w swojej sztuce, między innymi założyła na terenach postoczniowych rabatę z kwiatami i zorganizowała spotkania, w czasie których zajmowano się haftowaniem i opowiadaniem,
  • pomogłyśmy w poszukiwaniu i gromadzeniu materiałów do muralu Kobiety Wolności, który znajduje się na przystanku Strzyża PKM,
  • powstało kilka prac naukowych i artystycznych wykorzystujących doświadczenia projektów oraz zebrane przez nas herstorie.

 

Współpraca

Od początku projektu studentki i studenci Akademii Sztuk Pięknych uczestniczący w zajęciach prowadzonych przez dr Bognę Burską brali na warsztat gdańskie herstorie. Byłyśmy zapraszane na te zajęcia, aby przedstawić ideę naszego projektu oraz wybrane bohaterki, prowadziłyśmy też warsztaty antydyskryminacyjne.

Studenci i studentki przygotowywali prace artystyczne, które były później prezentowane w Instytucie Kultury Miejskiej, a następnie w Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia. Powstawały plakaty, rzeźby, obrazy i instalacje.

Wydaje mi się, że temat herstorii jest na tyle powszedni i szeroki, że praca nad nim dla nikogo z nas nie była nowym doświadczeniem. Spotykamy się z nim na każdym kroku i choć jest to aksjomat, nie zawsze mamy tego pełną świadomość. Zatem w tym sensie – szerzenia świadomości o roli i pozycji kobiet – projekt ma dla mnie największą wartość – powiedział w 2013 roku Jakub Danilewicz, wtedy student II roku Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku.

W 2018 roku Stowarzyszenie Arteria we współpracy z Instytutem Kultury Miejskiej zrealizowało projekt „100 biogramów na 100-lecie praw wyborczych kobiet w Polsce”, który rozwijał założenia „Metropolitanki”. Celem projektu było stworzenie biogramów 100 kobiet, które w ciągu ostatnich 100 lat żyły i żyją na Pomorzu, a ich dokonania wpływały i nadal wpływają na losy nie tylko lokalnych społeczności. Wśród nich są działaczki Solidarności, lekarki, artystki, nauczycielki. Baza jest rozwijana i znajduje się pod adresem: http://metropolitanka.ikm.gda.pl/biogramypomorzanek/.

 

Czym jeszcze zajmowałyśmy się i zajmujemy w „Metropolitance”:

  • pisaniem tekstów herstorycznych i feministycznych, recenzowaniem książek,
  • zbieraniem i publikowaniem herstorii,
  • współpracą z wieloma osobami, organizacjami i instytucjami,
  • prowadzeniem i organizacją warsztatów herstorycznych w Gdańsku, Polsce i Europie,
  • szeroko pojętą edukacją: organizowałyśmy warsztaty herstoryczne dla nauczycieli, nauczycielek, edukatorów i edukatorek, a także konkurs na herstoryczny scenariusz lekcji oraz konkurs artystyczny dla dzieci i młodzieży w nurcie historii kobiet,
  • oprowadzaniem ścieżką historii działaczek strajkowych na zaproszenie Europejskiego Centrum Solidarności – między innymi podczas uroczystości otwarcia budynku ECS w sierpniu 2014 roku,
  • organizacją spotkań i dyskusji oraz prezentacją dobrych praktyk herstorycznych,
  • prowadzeniem spacerów herstorycznych na gdańskim cmentarzu Srebrzysko,
  • organizacją spacerów po angielsku, rosyjsku, niemiecku, norwesku.

Ponadto:

  • w 2013 i 2014 roku prezentowałyśmy – wraz ze Stowarzyszeniem Arteria – projekt w Strefie NGO Open’er Festival,
  • dołączyłyśmy do Sieci Herstorycznej. Wywiad z Barbarą Borowiak i Anną Urbańczyk ukazał się w publikacji Herstoryczki, a trasa przygotowana przez Barbarę Borowiak, Dominikę Ikonnikow i Annę Sadowską znalazła się w Szlakach kobiet. Przewodniczce po Polsce emancypantek,
  • zorganizowałyśmy Akademię Stoczni w Instytucie Kultury Miejskiej, aby edukować się w zakresie pracy i produkcji stoczniowej,
  • zorganizowałyśmy Czytelnię Herstoryczną w Instytucie Kultury Miejskiej, żeby dzielić się inspirującymi książkami,
  • w 2018 r. współorganizowałyśmy w Gdańsku wydarzenie na 100-lecie praw wyborczych kobiet w Polsce,

Wielokrotnie pisały o nas polskie i zagraniczne media.

Zapraszamy wszystkie zainteresowane osoby do dzielenia się herstoriami, inspirującymi pomysłami czy materiałami dotyczącymi Pomorza. Chcemy odkrywać i ukazywać postacie znane i nieznane, te, które zostały opisane w dokumentach historycznych, ale również te, które przetrwały głównie w pamięci.

Facebook: www.facebook.com/metropolitanka

Autorki: Anna Miler, Anna Urbańczyk, Anna Zielińska-Fedoruk

Organizator:

Instytut Kultury Miejskiej

Projekt Metropolitanka
Metropolitanka to projekt herstoryczny (z ang. “her story” – „jej historia”, w przeciwieństwie do “his story” – „jego historia”), który opowiada o roli kobiet w historii, często pomijanej w akademickich, szkolnych oraz codziennych rozmowach. Herstory, czyli historie opowiadane z perspektywy kobiet, mają pełniej odmalować dzieje Pomorza.

Organizator

Projekt Metropolitanka Miasto Gdańsk

© 2023 Metropolitanka
All Rights Reserved. | Deklaracja dostępności