PL RU EN
 

Stanisława Przybyszewska

1901-1935

Stanisława Przybyszewska – pisarka, dramaturżka.

Urodziła się 1 października 1901 w Krakowie jako nieślubna córka pisarza Stanisława Przybyszewskiego i malarki Anieli Pająkówny. Do 1907 roku mieszkała z matką we Lwowie, następnie podróżowała z nią po Europie, ostatecznie osiadając w Paryżu, gdzie uczęszczała na pensję. Odwiedziny w paryskim Muzeum Carnavalet zapoczątkowały trwającą całe jej życie fascynację Wielką Rewolucją Francuską. Osierocona przez matkę w 1912 roku, kontynuowała edukację w szkołach średnich między innymi w Zurychu i Wiedniu. W latach 1916-1919 uczyła się w Krakowie w seminarium nauczycielskim, zdając w 1920 roku egzamin maturalny.

W okresie 1920-1923 przebywała w Poznaniu oraz Warszawie, podejmując studia w konserwatorium i na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego. W 1923 roku przyjechała do Gdańska jako żona malarza Jana Panieńskiego, nauczyciela w Gimnazjum Polskim przy Am Weißen Turm 1 (obecnie ul. Augustyńskiego). Zamieszkali na terenie szkoły, w barakach na dziedzińcu. Po śmierci męża w 1925 roku starała się o etat nauczycielki w tym samym co on wcześniej Gimnazjum – jej podanie odrzucono z powodu braku wyższego wykształcenia. Zachowała jednak bezpłatnie dotychczasowe mieszkanie. Wszechstronnie uzdolniona, między innymi malarsko i muzycznie, około 1927 roku podjęła decyzję o całkowitym poświęceniu się literaturze. Utrzymywała się z korepetycji (znała trzy języki obce) oraz dzięki pomocy finansowej rodziny, a w okresie 1929-1933 także dzięki ministerialnej subwencji i stypendium. Chociaż była pozbawiona w Gdańsku bliższych przyjaciół i rodziny, nie zdecydowała się na wyjazd z miasta. Uczestniczyła czynnie w życiu kulturalnym i społecznym Polski, angażując się w głośną w latach trzydziestych sprawę Rity Gorgonowej. Zmarła 14 sierpnia 1935 w Gdańsku, w wyniku gruźlicy płuc, ogólnego wyniszczenia organizmu i uzależnienia od morfiny. Pochowano ją 17 sierpnia 1935 roku na Starym Cmentarzu Katolickim na Chełmie (cmentarz Salvator), grób nie zachował się.

Jej największym dziełem jest dramat Sprawa Dantona, wystawiany jeszcze za życia Przybyszewskiej we Lwowie (1931) i w Warszawie (1933) oraz zekranizowany przez Andrzeja Wajdę w 1983 r. Jest też autorką dramatów Dziewięćdziesiąty trzeci oraz Thermidor, powieści Ostatnie noce Ventôse’a, zbioru listów oraz wydanych w 2015 roku nowel pod wspólnym tytułem Cyrograf na własnej skórze i inne opowiadania. 22 maja 1977 przy dawnym Gimnazjum Polskim odsłonięto poświęconą pisarce tablicę pamiątkową. W latach 1984–2015 jej imię nosił osiedlowy dom kultury przy ul. Nałkowskiej 3. W 2015 została bohaterką opery Olimpia z Gdańska Z. Krauzego, części realizowanego od 2011 cyklu Opera Gedanensis oraz komiksu na podstawie libretta. Od listopada 2015 roku Przybyszewska jest także patronką gdańskiego tramwaju typu Konstal 114 o numerze bocznym 1501.

 

Bibliografia
Graczyk, E., Ćma. O Stanisławie Przybyszewskiej, Warszawa, 1994.
Przybyszewska, S., Cyrograf na własnej skórze i inne opowiadania, Gdańsk 2015.
Przybyszewska, S., Listy. Tom 1, oprac. T. Lewandowski, Gdańsk 1978.
Przybyszewska, S., Listy. Tom 2, oprac. T. Lewandowski, Gdańsk 1983.
Przybyszewska, S., Listy. Tom 3, oprac. T. Lewandowski, Gdańsk 1985.

Autorka: Anna Sadowska

Zdjęcie: Stanisława Przybyszewska / domena publiczna

Projekt Metropolitanka
Metropolitanka to projekt herstoryczny (z ang. “her story” – „jej historia”, w przeciwieństwie do “his story” – „jego historia”), który opowiada o roli kobiet w historii, często pomijanej w akademickich, szkolnych oraz codziennych rozmowach. Herstory, czyli historie opowiadane z perspektywy kobiet, mają pełniej odmalować dzieje Pomorza.

Organizator

Projekt Metropolitanka Miasto Gdańsk

© 2023 Metropolitanka
All Rights Reserved. | Deklaracja dostępności