Irena Nieżychowska

Irena Nieżychowska – działaczka społeczna i narodowa, organizatorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet w Chojnicach, nazywana „polską amazonką”.

Urodziła się 5 listopada 1896 roku w Toruniu, w polskiej rodzinie ziemiańskiej Wolszlegier. Od wczesnego dzieciństwa wychowywana była w atmosferze głębokiego patriotyzmu. W młodości pracowała jako bibliotekarka w Towarzystwie Czytelni Ludowych, organizacji oświatowej założonej w 1880 roku jeszcze w państwie pruskim, pod zaborami, której celem było szerzenie oświaty wśród polskiej ludności, zakładanie bibliotek i czytelni oraz organizowanie odczytów (Jakóbczyk 1982). Prowadziła również w konspiracji, wśród dzieci rolników i robotników, lekcje języka polskiego. W 1919 roku była jedną z osób, które przygotowały wydanie polskie Pieśni narodowe i obozowe, ponadto w prasie publikowała swoje wiersze. Brała udział w powstaniu wielkopolskim w latach 1918–1919, kiedy to uzyskała stopień porucznika. Później przeniosła się do Chojnic, gdzie nadal uczyła języka polskiego i brała czynny udział w spotkaniach Towarzystwa Ludowego i Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w którym zajmowano się popularyzacją sportu wśród społeczeństwa polskiego.

Po śmierci ojca przejęła rodzinny majątek Szenfeld koło Chojnic. Do 1939 roku zarządzała nim praktycznie samodzielnie, gdyż z mężem, Stanisławem Nieżychowskim, pozostawała wówczas w separacji.

Była organizatorką Przysposobienia Wojskowego Kobiet w Chojnicach i okolicznych miejscowościach oraz prowadziła szkolny hufiec w Miejskim Gimnazjum. Przygotowywała w ten sposób kobiety do obrony kraju. Była powszechnie znana z tego, że doskonale jeździła konno – miała w zwyczaju objeżdżać swoje włości w Szenfeldzie ze sztucerem w rękach. Stąd zapewne jej przydomek, nadany przez okolicznych mieszkańców i mieszkanki – „polska amazonka”. Rekwirowała niemieckie bydło, które bezprawnie pasło się po polskiej stronie granicy na jej majątku (granica polsko-niemiecka na pewnym odcinku pokrywała się z granicą majątku Szenfeld).

Dwudziestego dziewiątego września 1939 została aresztowana przez hitlerowców pod zarzutem posiadania broni. Zginęła najprawdopodobniej 5 października 1939 roku w zbiorowej egzekucji. Po II wojnie światowej wieś Szenfeld przemianowano na Nieżychowice, dla uhonorowania dzielnej Chojniczanki za jej działalność patriotyczną.

Bibliografia
Jakóbczyk, W., Towarzystwo Czytelni Ludowych: 1880-1939. W obronie narodowości, Poznań 1982.
Ostrowski, K., Irena Nieżychowska, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego,, tom III: L-P, red. Z. Nowak, Gdańsk 1997, s. 321–322.
Stromski, Z., Wolszlegierowa-Nieżychowska Irena, [w:] Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275–1980, Bydgoszcz 1986, s. 117.

Autorka: Anna Zielińska-Fedoruk

Zdjęcie: Irena Nieżychowska (fragm. zdjęcia) / domena publiczna, CC BY-SA 3.0