Maria Janion

1926-2020

Maria Janion – historyczka literatury i idei, legendarna wykładowczyni akademicka, wybitna znawczyni i interpretatorka romantyzmu.

Urodziła się w 1926 roku w podwileńskich Mońkach. Dzieciństwo oraz czas wojny spędziła w Wilnie, gdzie uczęszczała na tajne komplety. Po wojnie mieszkała w Bydgoszczy, potem w Łodzi, a w 1949 osiadła w Warszawie. Studiowała polonistykę na Uniwersytecie Łódzkim i Uniwersytecie Warszawskim. Od 1948 roku do przejścia na emeryturę w 1997 pracowała w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Jej rewolucyjne myślenie o romantyzmie miało ogromny wpływ na polską humanistykę. Wskazywała na pomijane dotychczas cechy tego okresu literackiego, jak indywidualizm czy perspektywa wykluczonych: dziecka, kobiety, szaleńca, ale również doświadczenie zła, transgresji i inności. Kwestionowała tradycyjne odczytania dzieł literackich. Studia nad literaturą były dla niej punktem wyjścia do próby zrozumienia dzisiejszej Polski oraz jej mieszkańców i mieszkanek, jak też dziejów polskiego społeczeństwa. Za swój obowiązek uznała przekazanie tej wiedzy innym, dlatego bardzo ważną częścią jej życia była praca ze studentami i studentkami. Pracę tę rozpoczęła w 1957 roku w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku, a jej najbardziej owocnym rozdziałem były słynne seminaria, które prowadziła najpierw w Gdańsku, a potem także w Warszawie. Spotkania te były jednym z najciekawszych fenomenów kulturowych i naukowych ostatniego półwiecza i doświadczeniem formacyjnym dla szeregu intelektualistów i intelektualistek. Owocem gdańskiego seminarium jest wydana w latach 1981–1988 seria Transgresje, będąca zbiorem polskich i zagranicznych tekstów, a także zapisów wykładów Janion i dyskusji studenckich.

Janion zapoznawała studentów ze słabo znaną, współczesną humanistyką zachodnią, uczyła łamania utartych stereotypów, interpretowania wciąż od nowa, odważnego myślenia, ale też pokazywała, jak dyskutować i zrozumiale wykładać skomplikowane teorie oraz jak przygotowywać się do zajęć. Na każde spotkanie przychodziła doskonale przygotowana, przynosiła wielostronicowe, szczegółowe notatki i stosy książek. Była uwielbiana przez studentów i często nazywana „Mistrzynią”. W 1968 roku na fali represji marcowych oraz w czasie stanu wojennego w 1982 była przez władze odsuwana od pracy wykładowczej ze względu na duży wpływ, jaki wywierała na studentów. W 1994 roku jako pierwsza kobieta otrzymała tytuł honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego „za stworzenie nowej wizji humanistyki, za znakomite dzieła o romantyzmie, które kształtują polską wyobraźnię zbiorową, za wybitny wkład w rozwój gdańskiego środowiska naukowego”.

Oprócz napisania wielu książek, rozpraw i artykułów, redagowała rozmaite publikacje i serie wydawnicze (m.in. Bibliotekę Romantyczną i Obraz Literatury Polskiej) oraz inicjowała i organizowała rozmaite wydarzenia naukowe. Uważa się za patriotkę i feministkę, nie waha się również zabrać głosu w ważnych dla naszego kraju momentach. Na Kongresie Kultury w 1981 roku nawoływała do konieczności przekształcenia emocjonalnego zrywu solidarnościowego w bardziej trwały wysiłek intelektualny. W liście do Kongresu Kultury, tym razem z 2016 roku, wyraziła głębokie zaniepokojenie powrotem narracji państwowej do mesjanizmu, pisząc: „Naród, który nie umie istnieć bez cierpienia, musi sam sobie je zadawać” (Kicińska 2016). Wielokrotnie wyrażała sprzeciw wobec rasizmu, ksenofobii, homofobii i mizoginii. Angażowała się w odrodzenie polskiego feminizmu. W wykładzie inaugurującym Kongres Kobiet w 2009 roku mówiła: „Kobieca solidarność – wciąż obśmiewana i demaskowana jako fikcja – jest naszym obowiązkiem” (Kicińska 2016).

Z okazji 90. urodzin Marii Janion jej uczniowie założyli stronę internetową janion.pl, będącą bogatym i ciągle uzupełnianym archiwum jej pracy wykładowczej, gdzie znajdują się również zapisy audio z jej słynnych seminariów.

Maria Janion zmarła 23 sierpnia 2020 roku w Warszawie.

Bibliografia
Biogram, http://janion.pl/biogram. Dostęp: 07.10.2018.
Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego, https://ug.edu.pl/uniwersytet/o_nas/doktoraty_honoris_causa. Dostęp: 07.10.2018.
Gliński, M., Maria Janion, https://culture.pl/pl/tworca/maria-janion. Dostęp: 07.10.2018.
Kicińska, M., Maria Janion. Tytanka pije wrzątek, 2016, http://wyborcza.pl/magazyn/ 7,124059,21165115,maria-janion-tytanka-pije-wrzatek.html. Dostęp: 07.10.2018.
Kreator Kultury: Maria Janion, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/ kultura/paszporty/205477,1,kreator-kultury-maria-janion.read. Dostęp: 07.10.2018.
Seminarium, http://janion.pl/seminarium. Dostęp: 07.10.2018.
Transe – traumy – transgresje, t.1: Niedobre dziecię. Z Marią Janion rozmawia Kazimiera Szczuka, Warszawa 2012.
Transe – traumy – transgresje, t.2: Prof. Misia. Z Marią Janion rozmawia Kazimiera Szczuka, Warszawa 2014.