Romana Haberfeld

Romana Haberfeld – nauczycielka żydowskiego pochodzenia w gdańskich szkołach w latach 1913–1939, radczyni szkolna, autorka artykułów dotyczących dydaktyki języków obcych oraz książki popularyzującej wkład Gdańska i gdańszczan w rozwój kultury niemieckiej.

Urodziła się w Moskwie jako poddana pruska, w rodzinie zamożnego kupca Izydora Haberfelda i Marii z domu Laski. Ze względu na charakter pracy ojca po kilku latach rodzina wyjechała do Berlina, a około 1907 roku ostatecznie zamieszkała w Gdańsku. Izydor Haberfeld piastował funkcję dyrektora gdańskiej filii banku Moskauer Internationale Handelsbank i był członkiem Rady Reprezentantów w gminie żydowskiej. Rodzice wychowywali swoje dzieci: Romanę, Ritę i Olgę oraz Fritza Gertharda, w liberalnym duchu, dbając szczególnie o ich wszechstronną edukację.

Romana uczęszczała najpierw do szkoły w Berlinie, a od 1894 roku uczyła się w Viktoriaschule w Gdańsku oraz w powiązanym z nią seminarium nauczycielskim. Tam też w 1901 roku zdała egzamin na nauczycielkę i szybko została zatrudniona w prywatnej szkole z wykładowym językiem rosyjskim, w Gimnazjum dla dziewcząt dr. Johannesa Scherlera przy ulicy Poggenpfuhl 16 (dziś Żabi Kruk). Systematycznie doskonaliła swoje umiejętności językowe i pogłębiała wiedzę humanistyczną na uniwersytetach w Greifswaldzie i Getyndze, studiując tam język francuski, niemiecki oraz filozofię. Jesienią 1912 roku w Getyndze zdała egzamin państwowy na nauczycielkę i już w semestrze wiosennym 1913 roku została zatrudniona w tym charakterze w Viktoriaschule – szkole średniej dla dziewcząt mieszczącej się przy ulicy Holzgasse 24-26 (dziś Kładki) w Gdańsku. Pracowała tam nieprzerwanie aż do 1933 roku, zyskując opinię nauczycielki wyjątkowej, wywierającej wielki wpływ na edukację i wychowanie młodzieży. Jedna z jej uczennic, Gertrud Dworetzki, po latach napisze: „W mojej wyobraźni jej wizerunek miesza się nieco z obrazem Goldy Meir: ta sama godność i siła” [Dworetzki: 38].

Romana Haberfeld należała do niemieckiej kadry pedagogicznej i cieszyła się uznaniem oraz szacunkiem uczniów i dorosłych. Często zapraszano ją do członkostwa w szkolnych stowarzyszeniach, których celem było umacnianie ducha niemieckości i kształtowanie dumy z przynależności do narodu niemieckiego. Była zaangażowana w działalność Wyższej Szkoły Ludowej, która po I wojnie organizowała wykłady dla Żydów i nie-Żydów. Razem z Wilhelmem Tesdorpfem napisała w 1920 roku książkę Danzig: Ein Beitrag zur deutschen Kulturkunde, a także publikowała artykuły w czasopismach pedagogicznych. Chętnie udzielała się w żydowskich stowarzyszeniach, m.in. uczestniczyła w imprezach Kulturbundu (Żydowskiego Związku Kulturalnego).

Dojście nazistów do władzy w Wolnym Mieście Gdańsku oraz szykany wobec obywateli żydowskiego pochodzenia zmieniły życie Romany Haberfeld i jej rodziny. Wprawdzie nie wyrzucono ich z mieszkania przy ulicy Brotbänkergasse 4/5 (dziś Chlebnicka), które zajmowały Romana, jej siostra Rita oraz matka, ale obie siostry zostały zdegradowane. Romana podjęła pracę w niższych klasach w szkole Scherlera, lecz i z niej wkrótce została zwolniona. Wydarzenia te wywołały u niej silny stres i stały się przyczyną depresji. Ratunkiem dla Romany stała się propozycja Ruth Rosenbaum, która w 1934 roku zaoferowała jej pracę w nowo powstałej prywatnej szkole żydowskiej. Romana pracowała tam do marca 1939 roku, kiedy to razem z siostrą Ritą uciekły do Francji i zamieszkały w Nicei. Nie wiadomo, dlaczego Rita została deportowana z Francji i zginęła w Auschwitz, a Romanie udało się przeżyć. Wkrótce jednak odebrała sobie życie, nie mogąc podnieść się po wojennych cierpieniach i latach okupacji, razem ze swoją nieżydowską przyjaciółką, która wyemigrowała za nią do Francji. Stało się to pod koniec czerwca 1948 roku.

Z powodu braku źródeł trudno jest odtworzyć ostatnie lata życia Romany. Wiemy, że próbowała kontynuować pracę pedagogiczną i społeczną, zakładając Dom Nauczyciela we Francji, ale zdobycie dokładniejszych informacji wymaga dalszych poszukiwań.

Bibliografia:
Książki adresowe Gdańska z lat 1901–1942.
Berendt, G., Żydzi na terenie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920–1945. Działalność kulturalna, polityczna i socjalna, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1997.
Dworetzki, G., Heimatort Freie Stadt Danzig,
https://ulis-buecherecke.ch/Neue%20Eintr%C3%A4ge%202020/freie_stadt_danzig.pdf, s. 38. Dostęp: 11.06.2021.
Echt, S., Dzieje Żydów gdańskich, Gdańsk 2012.
Lichtenstein, E., Die Juden der Freien Stadt Danzig unter der Herrschaft des Nationalsozialismus, wyd. Mohr Siebeck, 1997, s. 25, 145–146, 160.

Autorka: Grażyna Niemyjska

Biogram powstał dzięki współpracy Fundacji Kultury Zbliżenia w ramach Festiwalu Kultury Żydowskiej ZBLIŻENIA, Stowarzyszenia Arteria i Instytutu Kultury Miejskiej.