Róża Ostrowska

1926-1975

Róża Ostrowska – pisarka, poetka, dziennikarka, kierowniczka literacka redakcji w Radiu Gdańsk, kierowniczka literacka Teatru Wybrzeże, współautorka Bedekera kaszubskiego.

Urodziła się w Wilnie 1 września 1926 roku. Jej matka, Jadwiga z Wokulskich, była nauczycielką, zaś ojciec, Wiktor Piotrowicz, urzędnikiem. Róża uczęszczała do prywatnej szkoły powszechnej sióstr benedyktynek, później kontynuowała naukę w gimnazjum benedyktynek w latach 1939–1940, następnie w polskim gimnazjum żeńskim (lata 1940–1941), a po roku 1941 na tajnych kompletach. Już w tym okresie Ostrowska podejmowała swoje pierwsze próby literackie. Są to wiersze zebrane w zbiorze rękopiśmiennym Zapłakane co dzień z 1943 roku; z tego samego roku pochodzą opowiadania dedykowane matce.

Po maturze, w maju 1945 roku, przyjechała wraz z matką do Poznania. Tutaj w 1946 roku rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Adama Mickiewicza, zaliczając dwa lata studiów. W 1947 roku wyszła za mąż za aktora, Leszka Ostrowskiego. Razem wyjechali do Gdyni. Rok później przyszła na świat ich córka, Elżbieta, a młode małżeństwo, wraz z matką i babcią Róży, zamieszkało w domu przy ulicy Hetmańskiej. Później rodzina zamieszkała we Wrzeszczu przy ul. Partyzantów 99.

W 1948 roku Ostrowska zdobyła drugą nagrodę w ogólnopolskim konkursie literackim Polskiego Radia, a jej zwycięska, debiutancka praca – opowiadanie Itka Fejgus – ukazała się na łamach czasopisma „Radio i Świat” oraz w antologii 17 opowiadań pod redakcją Jerzego Pańskiego. W latach 1950-1955 pracowała w rozgłośni Radia Gdańsk, w tym jako redaktorka audycji literackich, później jako kierowniczka redakcji literackiej. Stworzyła tam wiele ciekawych słuchowisk (na przykład razem z Franciszkiem Fenikowskim Pieśń o Gdanie), ogłaszała swoje recenzje teatralne, felietony i opowiadania, występowała na antenie jako narratorka w wielu słuchowiskach, między innymi prowadząc legendarny w tamtym czasie kabaret radiowy Oberża pod Neptunem. W 1953 roku została przyjęta do Związku Literatów Polskich. Wchodziła przez kilka kadencji w skład Zarządu Oddziału Gdańskiego, będąc jedną z najbardziej aktywnych jego członków i członkiń.

Mniej więcej od początku lat pięćdziesiątych Kaszuby, a w szczególności Wdzydze Kiszewskie, stały się dla Ostrowskiej azylem. Tutaj powstała jej najsłynniejsza powieść, Wyspa (1960), która jest z Wdzydzami tematycznie powiązana. To tutaj także, wraz ze swoją przyjaciółką, Izabellą Trojanowską, pisała słynny Bedeker kaszubski (pierwsze wydanie w 1962 roku).

Ostrowska mogła imponować odwagą, na przykład 22 października 1956 roku, kiedy na wiecu Politechniki Gdańskiej odczytała list od pisarzy Wybrzeża z poparciem dla polityki Gomułki, który dopiero co objął władzę – losy przełomu politycznego nie były pewne, wiele osób podchodziło do nich z obawą. Zresztą 1956 rok to dla Ostrowskiej nie tylko cezura polityczna, ale także data prozatorskiego debiutu – wtedy ukazał się jej tom opowiadań, Premiera – oraz moment otrzymania nagrody literackiej miasta Gdańska.

W drugiej połowie lat pięćdziesiątych Ostrowska, jako dziennikarka „Kontrastów”, „Ziemi i Morza”, „Uwagi” czy „Pomorza”, starała się walczyć z apatią społeczną. Widać to chociażby w felietonach pisanych pod pseudonimem Kołodziej w cyklu Kluka znad Bałtyku, dotyczących zarówno spraw związanych z polityką, jak i tych codziennych. Ostrowska walczyła o kształt ojczyzny, angażując się w jej przebudowę po latach stalinowskiego kłamstwa i zastoju. Uważała, że zawsze lepiej być aktywnym niż być „zastałym”. W swoich postawach Ostrowska była zasadnicza i zdecydowana. Dlatego właśnie w marcu 1968 roku protestowała, obok Lecha Bądkowskiego, Franciszka Fenikowskiego i Ireny Przewłockiej, przeciwko biciu demonstrujących i strajkujących studentów.

Jej publicystyka i postawa społeczna współbrzmiały z recenzjami teatralnymi umieszczanymi na początku na łamach „Pomorza”, a także z tym, czego oczekiwała od teatru, będąc kierowniczką literacką Teatru Wybrzeże od września 1960 roku do 31 stycznia 1969 roku (z kilkumiesięczną przerwą na stypendium we Francji w 1962 roku – jego owocem był między innymi zbiór opowiadań paryskich Siódme piętro). Na łamach „Głosu Wybrzeża” pisała dosyć regularnie felietony przedpremierowe. Teatr stawał się powoli jej główną pasją i domem, wypełniał prawie cały czas, często kosztem twórczości literackiej. Po wsparciu studentów w marcu 1968 roku, została, zgodnie z wytycznymi władz, zwolniona. Gdyby nie pomoc przyjaciół, takich jak choćby poeta i architekt Zbigniew Szymański, trudno byłoby jej przeżyć.

Róża Ostrowska była rozpracowywana przez Wydział III Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w ramach kwestionariusza ewidencyjnego pod kryptonimem „Gaja” od 16 lutego 1966 roku do śmierci 23 marca 1975 roku. Według Służby Bezpieczeństwa, Ostrowska prowadziła działalność destrukcyjną i miała nieprzejednany stosunek do ówczesnego ustroju.

Pogrzeb Ostrowskiej odbył się 26 marca 1975 roku na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku-Wrzeszczu. Krótko przed śmiercią pracowała nad ostatnią książką, która ostatecznie została wydana pośmiertnie w wersji nieukończonej w 1977 roku pod tytułem Mój czas osobny. Poprawiała również hasła do nowego wydania Bedekera kaszubskiego.

Bibliografia
Pro memoria – Róża Ostrowska (1926–1975), zebrał i oprac. J. Borzyszkowski, Gdańsk, Wejherowo 2003.
Róża Ostrowska. Bibliografia oraz trzy szkice o życiu i twórczości, oprac. A. Fac, Gdańsk 2014.
Ostrowska, R., Trojanowska, I., Bedeker kaszubski, Gdynia 1962.
Ostrowska, R., Mój czas osobny, Gdynia 1977.
Ostrowska, R., Premiera, Warszawa 1956.
Ostrowska, R., Siódme piętro, Gdynia 1964.
Ostrowska, R., Wyspa, Gdynia 1960.