Rutka Laskier

Rutka Laskier – nazywana „polską Anną Frank”.

Urodziła się w Gdańsku 12 czerwca 1929 roku, jednak większość życia spędziła w Będzinie. Rutka wywodziła się z zamożnej rodziny, otrzymała dobre wychowanie i najlepsze wykształcenie. W szkole była wzorową uczennicą, oczytaną i uzdolnioną literacko. Po wkroczeniu Niemców jej rodzina, podobnie jak inni będzińscy Żydzi, została przesiedlona do getta. Tam dziewczynka poznała Stanisławę Sapińską – późniejszą strażniczkę dziennika Rutki. Również w getcie, w okresie od stycznia do kwietnia 1943 roku, tworzyła wspomniany dziennik, który po wojnie sprawił, że jej nazwisko stało się znane.

Opisywała w nim rozterki okresu dojrzewania i pierwsze miłości, co czyni ją tak bliską współczesnym nastolatkom (Marengo 2007). Zamieszczone w nim wydarzenia, niezależne od woli i mocy sprawczych dziewczynki, zostały nieodłącznie splecione z okrucieństwem Holokaustu, który stanowi poboczne, lecz przejmujące tło wydarzeń.

Nakręcono kilka filmów o losach Rutki, między innymi jeden wyprodukowała stacja BBC. Można w nim zobaczyć oryginalny pamiętnik, obecnie przechowywany przez instytut Yad Vashem w Jerozolimie, a także miejsca w Będzinie związane z losem dziewczynki.

Rodzina Rutki mieszkała przez kilka miesięcy w jej domu rodzinnym, znajdującym się na wyznaczonym przez Niemców terenie getta. Stanisława wskazała Rutce miejsce na ukrycie zeszytu, w którym dziewczynka zapisywała wspomnienia. Tam też go odnalazła po likwidacji getta, gdy rodzina Sapińskiej wróciła z wysiedlenia, a uzdolniona czternastolatka była już w drodze do obozu Auschwitz-Birkenau. Sapińska trzymała dziennik w sekrecie przez sześćdziesiąt lat, aż w roku 2006 zdecydowała się ujawnić go światu. Jego odkrycie odbiło się szerokim echem. Został przetłumaczony na szereg języków: angielski, portugalski, francuski, włoski, hiszpański, hebrajski.

Rutce raz udało się umknąć śmierci, gdy 12 sierpnia 1942 roku uciekła z miejskiego stadionu sportowego (dziś jest tam dworzec autobusowy w Będzinie), gdzie Niemcy zgromadzili trzydzieści tysięcy ludzi (niemal wszystkich Żydów z miasta) z przeznaczeniem do dalszej selekcji. Dziewczynka znalazła się w grupie odsyłanej do obozu pracy. Zrozumiała, podobnie jak inni pojmani, że transport oznacza śmierć. Zdecydowała się uciec, wyskoczyła z okna budynku, w którym oczekiwali zgromadzenia i wróciła do getta.
Rok później cała rodzina Laskierów trafiła do obozu Auschwitz, co wiemy z zachowanej karty obozowej ojca dziewczynki – Jakuba, który trafił do obozu 6 sierpnia 1943 roku (likwidację będzińskiego getta rozpoczęto 1 sierpnia 1943 roku, a mało znanym faktem jest zbrojny opór mieszkańców przed tym wydarzeniem). Mężczyzna jako jedyny przeżył wojnę, a po jej zakończeniu osiadł w Izraelu. Z uwagi na brak dokumentów obozowych przyjmowano, że pozostali członkowie rodziny od razu po zejściu z rampy zginęli w komorze gazowej.

Jednak, według odnalezionych w 2008 roku zeznań więźniarki obozu, Zofii Minc, Rutka pod koniec 1943 roku wciąż żyła. W grudniu tego roku zachowała na cholerę (w obozie panowała epidemia) i w stanie agonalnym została odwieziona na taczkach do krematorium. Nawet wówczas błagała, aby zaprowadzić ją w kierunku drutów kolczastych, tak aby mogła się na nie rzucić i wybrać sposób, w jaki odejdzie. Jednak kroczący z tyłu SS-man nie zgodził się na to (Jasińska 2017: 312).

Rutka, podobnie jak Anna Frank, przeczuwała, że nie dożyje końca wojny. „Zdaje mi się, że ostatni już raz piszę. Na mieście obława. Nie wolno mi wychodzić, i szaleję w domu. Chciałam iść rano do Jumka, żeby go uprzedzić o mającej nastąpić akcji. Miejmy nadzieję, że go nie złapali. Od kilku dni wisi coś w powietrzu” (fragment pamiętnika Rutki Laskier, wpis z dnia 20 lutego 1943 roku).

Zmarła w sierpniu lub grudniu 1943 w obozie KL Auschwitz-Birkenau

Jej pragnieniem było pozostawienie po sobie śladu na świecie, czegoś, co przetrwa, gdy ona, dzieląc los niemal całej swojej rodziny, odejdzie (Marengo 2007).

Bibliografia
Fragment pamiętnika Rutki Laskier, wpis z dnia 20 lutego 1943 roku, https://www.gettyimages.co.uk/detail/news-photo/taken-06-june-2007-the-diary-of-rutka-laskier-a-14-year-old-news-photo/74415512#/taken-06-june-2007-the-diary-of-rutka-laskier-a-14yearold-jewish-girl-picture-id74415512. Dostęp: 9.11.2018.
Jasińska, A., Nieporadne jeszcze dźwięki. O materialności dziennika Rutki Laskier, „Narracje o Zagładzie”, 3 (2017), s. 311–334.
Kowalska-Leder, J., Okupacyjna codzienność w pisanych po polsku dziennikach dzieci Holokaustu, „Teksty Drugie”, 4 (2009), s. 39–61.
Marengo, A., The Secret Diary of the Holocaust, film dokumentalny BBC, Wielka Brytania 2007.

Autorka: Katarzyna Katana

Zdjęcie: Rutka Laskier / domena publiczna