Otylia Szczukowska

Otylia Szczukowska (z domu Schornak) – ceniona rzeźbiarka oraz propagatorka sztuki ludowej, związana z Kaszubami i Kociewiem. Zdobywczyni wielu nagród i wyróżnień lokalnych oraz międzynarodowych.

Urodziła się 20 stycznia 1900 roku w miejscowości Zelewo w powiecie wejherowskim, jednak dzieciństwo i młodość spędziła na Kociewiu w okolicach miejscowości Skórcz. Tam też ukończyła szkołę powszechną, następnie już w Gdańsku niemiecką żeńską szkołę ponadpodstawową. Wspierana przez ojca, rozwijała zainteresowania etnografią i wzornictwem ludowym oraz uczyła się rzeźby i malarstwa. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości aktywnie uczestniczyła w kociewskim życiu społeczno-kulturalnym oraz oświatowym, między innymi poprzez wspieranie czytelnictwa.

W roku 1935 osiadła w Wejherowie, gdzie wyszła za mąż za sędziego Stefana Szczukowskiego i doskonaliła swój warsztat pracy. Tworzyła w drewnie rzeźby i zdobione przedmioty użytkowe, a także przygotowywała rysunki ornamentów ludowych typowych dla Kaszub i Kociewia, które później stanowiły dla niej inspirację do ozdabiania własnych prac. Praca dała jej finansową niezależność, dzięki czemu często podróżowała na Kociewie, by móc propagować tam kaszubski folklor oraz zdobywać nowe inspiracje do własnej twórczości. Druga wojna światowa niestety przerwała ten pomyślny dla artystki czas. Zarówno ona, jak i jej mąż zostali wysiedleni z Wejherowa i rozdzieleni. Szczukowska wróciła na Kociewie, gdzie starała się chronić przed okupantem dorobek naukowy i artystyczny swój i ojca, a jej mąż został osadzony w obozie Stuthoff, gdzie zginął w 1945 roku. W późniejszym czasie podjęła pracę na roli w miejscowości Zajączek, by przetrwać wojnę. Nadal w miarę możliwości tworzyła i marzyła o szerzeniu wiedzy o sztuce Kociewia i Kaszub. W swoich wspomnieniach podkreślała, że dążyła do stworzenia takich warunków, aby móc „swoją wiedzę i umiejętność przekazywać młodszemu pokoleniu” (Borzykowski 2016: 111).

Po zakończeniu wojny, z bagażem trudnych doświadczeń powróciła do Wejherowa, by na nowo odkryć swoją życiową ścieżkę i nawiązać kontakt z żyjącymi przyjaciółmi. Z ich pomocą oraz dzięki własnemu uporowi i dociekliwości udało jej się odnaleźć urnę z prochami męża oraz rodzinne pamiątki. Stopniowo zaczęła ponownie angażować się w życie kulturalne regionu oraz tworzyć. Na pewien czas objęła kierownictwo w pracowni rzeźby w wejherowskiej Cepelii. Społecznie wspierała lokalny warsztat zabawkarski, czuwała też nad renowacją niektórych rzeźb w Katedrze Oliwskiej.

Na rozwój naukowy nie szczędziła nigdy czasu. To właśnie w okresie powojennym nawiązała współpracę z Zakładem Etnologii i Etnografii UMK w Toruniu, z którym udawała się w podróże pomorzoznawcze. Współpraca ta zaowocowała również wieloletnią, inspirującą przyjaźnią z profesor Bożeną Stelmachowską, wybitną badaczką kaszubszczyzny. Krótko po sześćdziesiątych urodzinach w wyniku wylewu musiała przerwać zawodową pracę twórczą, ale w zamian stała się mentorką i nauczycielką dla lokalnych młodych artystów. W 1967 roku założyła szkółkę rzeźbiarską, a jej członkom bezinteresownie oddała do dyspozycji swoją pracownię i wspierała wiedzą oraz doświadczeniem, by zgodnie ze swoim marzeniem krzewić wśród młodzieży zamiłowanie do sztuki regionalnej. Niektórzy z jej wychowanków to dziś znani i cenieni artyści oraz lokalni działacze.

Zmarła 24 września 1974 roku w Wejherowie, cztery lata po zorganizowanych przez miasto obchodach jej pięćdziesięciolecia pracy dla Kaszub.

Bibliografia
Bolduan, T., Nowy bedeker kaszubski, Gdańsk 2002.
Borzykowski, J., Pro memoria Otylia Szczukowska (1900–1974), Gdańsk/Wejherowo 2016.
Lewicka-Depta, Z., Otylia Szczukowska, „Internetowy polski słownik biograficzny”, http://ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/otylia-szczukowska. Dostęp 15.10.2018.
Trojanowska, I., Ostrowska, R., Bedeker kaszubski, Gdańsk 1978.

fot. NN, Otylia Szczukowska, ze zbiorów Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie

Autorka: Natalia Lewandowska